ആഴത്തിലുള്ള ശ്വസനം: വിട്ടുമാറാത്ത വേദനയില്‍നിന്നുളള സൗഖ്യത്തിന്
ആന്റണി പുത്തന്‍പുരയ്ക്കല്‍
ലോകജനസംഖ്യയില്‍ അറുപതു ദശലക്ഷം (പത്തു ശതമാനം) ആളുകള്‍ വിട്ടുമാറാത്ത ഏതെങ്കിലും തരത്തിലുള്ള വേദന അനുഭവിക്കുന്നവരാണ്. ഇവരുടെ കൂട്ടത്തില്‍ ഒരുപക്ഷേ നമ്മില്‍ ആരെങ്കിലും ഉള്‍പ്പെട്ടിട്ടുണ്ടാകാം. ഇപ്രകാരമുള്ള വേദനയുടെയോ, രോഗത്തിന്റെയോ അടിസ്ഥാന കാരണം മാനസ്സികസമ്മര്‍ദ്ദമാണെന്ന യാഥാര്‍ത്ഥ്യം മനസ്സിലാക്കാനോ, അംഗീകരിക്കാനോ, ചികിത്സ തേടാനോ, രോഗികളില്‍ ഭൂരിപക്ഷം പേര്‍ക്കും കഴിയാതെ പോകുന്നുവെന്നത് മറ്റൊരു വസ്തുത.
ശാരീരിക അപകടം മനസിലാക്കി പോരാട്ടത്തിനോ, പലായനത്തിനോ തയ്യാറെടുക്കുന്നതിനുള്ള ശരീരത്തിന്റെ ഒരാന്തരീകതന്ത്രമാണ് സമ്മര്‍ദ്ദം (stress). ഈ സമ്മര്‍ദ്ദം സചേതങ്ങളായ എല്ലാ ജീവികളിലും കാണപ്പെടുന്നു. ഇത് അതിജീവനത്തിന് അത്യന്താപേക്ഷിതമാണ്. ജീവന്റെ നിലനില്പ് ഉറപ്പാക്കുന്ന ഈ ആന്തരിക പ്രതികരണം ദ്രുതവും സ്വാഭാവികവും തീവ്രവുമാണ്. സമ്മര്‍ദ്ദം നമ്മുടെ ശരീരത്തെ അതിവേഗമുളള ജൈവശാസ്ത്രപരമായ പൊരുത്തപ്പെടുത്തലുകള്‍ക്ക് പ്രേരിപ്പിക്കുന്ന ഒരു (നിഷേധാത്മക) വൈകാരിക അനുഭവമാണ്. ഉദാഹരണത്തിന്, അതിജീവനത്തിനു അത്യന്താപേക്ഷിതമായ സന്ദര്‍ഭം ഉണ്ടായാല്‍, നമ്മുടെ അഡ്രീനല്‍ ഗ്രന്ഥികള്‍ നമ്മുടെ ശരീരാവയവങ്ങളെ വേഗത്തിലാക്കുന്ന പ്രതിബലഹോര്‍മോണുകളെ പുറപ്പെടുവിക്കുന്നു. ഈ സമയത്ത് നമ്മുടെ ഹൃദയമിടിപ്പ് വര്‍ദ്ധിക്കുകയും രക്തത്തിലെ പഞ്ചസാരയുടെ അളവ് ഉയരുകയും ചെയ്യുന്നതിലൂടെ അപകടകരമായ സാഹചര്യങ്ങളില്‍ നിന്നോടിപ്പോകേണ്ടിവന്നാല്‍ നമ്മുടെ അവയവങ്ങള്‍ക്കു ശക്തിപകരാന്‍ ഗ്ലൂക്കോസ് പേശികളിലേക്ക് തിരിച്ചുവിടും. ഇങ്ങനെ നമുക്ക് അപകടത്തില്‍ നിന്നും രക്ഷപ്പെടാന്‍ കഴിയും. അനേകം ശരീരാവയവങ്ങളില്‍ ഒരുമിച്ചു സംഭവിക്കുന്ന ഈ ശാരീരിക മാറ്റങ്ങളെ പോരാട്ടം അല്ലെങ്കില്‍ പലായനപ്രതികരണം എന്ന് വിളിക്കാം.
കാലം മാറിയപ്പോള്‍ സമ്മര്‍ദ്ദത്തിന്റെ വിഷയവും സ്വഭാവവും ശാരീരിക അപകടത്തില്‍ നിന്നും ഒരു സാങ്കല്‍പ്പിക അപകടത്തിലേക്കും പ്രതിസന്ധിയിലേക്കും വഴിമാറി. ഇന്നു പ്രതികരണഹോര്‍മോണുകള്‍ കൂടുതലായും നമ്മുടെ ശരീരത്തില്‍ നിര്‍മ്മിക്കപ്പെടുന്നത് ശാരീരികപോരാട്ടത്തിനോ, പലായനത്തിനോ വേണ്ടിയല്ല. മാനസ്സികസംഘട്ടനം വ്യക്തിബന്ധങ്ങള്‍ എന്നിവയില്‍നിന്നും ഒളിച്ചോടുവാന്‍ വേണ്ടിയാണ്. മറ്റൊരു വാക്കില്‍, ഇന്നത്തെ നമ്മുടെ വൈകാരികവും ശാരീരികവുമായ ആയാസങ്ങള്‍ക്കു പ്രധാന കാരണം, നമ്മുടെ സാങ്കല്പിക ഭയമാണ്. ഇങ്ങനെയുള്ള നമ്മുടെ ഭാവനജന്യമായ മാനസ്സിക സമ്മര്‍ദ്ദങ്ങള്‍ വ്യക്തമായ ശാരീരിക അസ്വസ്ഥതകള്‍ സൃഷ്ടിക്കുന്നുണ്ടെന്നുളളത് യാഥാര്‍ത്ഥ്യമാണ്.
തുടര്‍ച്ചയായി പ്രതിപ്രവര്‍ത്തനഹോര്‍മോണുകളുടെ ഉല്പാദനം ശാരീരത്തില്‍ നടക്കുകയാണെങ്കില്‍ കോശങ്ങള്‍ എപ്പോഴും സമ്മര്‍ദ്ദത്തിലായിരിക്കും. ശരീരം എപ്പോഴും ഒരു അപകടഘട്ടത്തിലെന്നപോലെ ജാഗ്രതയിലാണ്. ഇതുവഴി രോഗത്തോടുള്ള നമ്മുടെ പ്രതിരോധം കുറയും. തുടക്കത്തില്‍, പ്രതിപ്രവര്‍ത്തനഹോര്‍മോണുകള്‍ നമ്മുടെ രോഗപ്രതിരോധസംവിധാനത്തെ ഉത്തേജിപ്പിക്കുമെങ്കിലും, സമ്മര്‍ദ്ദകരമായ സാഹചര്യം ദീര്‍ഘകാലം തുടര്‍ന്നാല്‍ അവ ശരീരത്തിലെ രോഗപ്രതിരോധശേഷിയെ ഗണ്യമായി കുറയ്ക്കും. ഇതു പലതരം രോഗങ്ങള്‍ക്കും ശാരീരിക ബലക്ഷയത്തിനും കാരണമാക്കും. ആധുനിക വൈദ്യശാസ്ത്രത്തിന്റെ പഠനങ്ങള്‍ അനുസരിച്ച് മനുഷ്യരില്‍ ഉണ്ടാകുന്ന വിവിധ അലര്‍ജികള്‍, ആസ്മ, പുറം വേദന, ഹൃദയ സംബന്ധമായ പ്രശ്‌നങ്ങള്‍, ക്യാന്‍സര്‍, ദന്ത, ആര്‍ത്തവാസ്വസ്ഥതകള്‍, വിഷാദം, വൈകാരിക പ്രകോപനങ്ങള്‍, ക്ഷീണം, ദഹന സംബന്ധമായ തകരാറുകള്‍, തലവേദന, രക്തസമ്മര്‍ദ്ദം, ഉയര്‍ന്ന കൊളസ്‌ട്രോള്‍, ഉറക്കമില്ലായ്മ എന്നിങ്ങനെയുള്ള അനവധി രോഗങ്ങളുടെ മൂലകാരണം മാനസ്സിക സമ്മര്‍ദ്ദമാണ്.
ആധുനിക വൈദ്യശാസ്ത്രത്തില്‍ അതിവേഗം വളരുന്ന ശാഖയാണ് മാനസ്സികജന്യരോഗവൈദ്യശാസ്ത്രം. നമ്മുടെ ശരീരത്തില്‍ നിരന്തരം നിലകൊള്ളുന്ന ആയാസകരമായ അവസ്ഥയും അതുവഴി അവയവങ്ങളിലുണ്ടാകുന്ന പ്രതികരണസമ്മര്‍ദ്ദത്തെയും രോഗങ്ങളെയും കുറിച്ച് നടത്തിയ പഠനമനുസരിച്ച്, നമുക്കുണ്ടാകുന്ന വിട്ടുമാറാത്ത വേദനയുടെ ഉറവിടം മാനസ്സികസമ്മര്‍ദ്ദമാണ്. ഒരുപക്ഷേ, രോഗി ഇത് അംഗീകരിക്കണമെന്നോ, ഇതേക്കുറിച്ച് അവബോധം ഉണ്ടായിരിക്കണമെന്നോ നിര്‍ബന്ധമില്ല.
വിട്ടുമാറാത്ത രോഗങ്ങളില്‍നിന്നും മോചനം നേടാന്‍ ആഴത്തിലുള്ള ശ്വസനം സഹായിക്കുമെന്നാണ് ആധുനിക ആരോഗ്യശാസ്ത്രപഠനങ്ങളുടെ കണ്ടത്തെലുകള്‍. ലളിതമായ ഭാഷയില്‍, ഒരാളെ സദാ വേട്ടയാടുന്ന ഉത്കണ്ഠ, ക്ഷോഭം, വെറുപ്പ് മുതലായ വികാരങ്ങള്‍ മനസ്സില്‍ കത്തിക്കാളുമ്പോള്‍ അയാളുടെ ശരീരകോശങ്ങളില്‍ ആവശ്യമായ പ്രാണവായുവിന്റെ ലഭ്യത കുറയുകയും കോശങ്ങളുടെ സന്തുലിതാവസ്ഥ നഷ്ടപ്പെടുകയും ചെയ്യും. ഇങ്ങനെയുള്ള ഒരാള്‍ ആഴത്തിലുള്ള ശ്വസനരീതികള്‍, യോഗശ്വസനവ്യായാമങ്ങള്‍ തുടങ്ങിയവ പതിവായി ചെയ്താല്‍ നാഡീവ്യവസ്ഥ ശാന്തമാകുകയും ചെറുധമനികള്‍ക്ക് വിശ്രമം ലഭിക്കുകയും ചെയ്യും. ഇതിലൂടെ ശാരീരിക സൗഖ്യം വീണ്ടെടുക്കുവാന്‍ കഴിയുമെന്ന് പുതിയ ഗവേഷണങ്ങളും പരീക്ഷണങ്ങളും തെളിയിക്കുന്നത്.
ഇതിനുപുറമെ, മറ്റ് നിരവധിയായ നമ്മുടെ ശരീരികക്ഷമതയെ ആഴത്തിലുള്ള ശ്വാസനം വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കും. ഉദാഹരണത്തിന്, നമ്മുടെ ഹൃദയാരോഗ്യം മെച്ചപ്പെടുത്തുക, ഹൃദയമിടിപ്പിന്റെ പ്രവര്‍ത്തനശേഷി വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കുക, സാധാരണമായ ഉറക്കചക്രം പുനഃസ്ഥാപിക്കുക, സമ്മര്‍ദ്ദ പ്രതികരണം കുറയ്ക്കുക, ദഹനപ്രക്രിയയെ സുഗമമാക്കുക, ശ്വാസകോശത്തിന്റെ ആരോഗ്യം സംരക്ഷിക്കുക എന്നിങ്ങനെയുള്ള അനവധി പ്രയോജനങ്ങള്‍ ഈ ശ്വാസനരീതി കൊണ്ടുണ്ട്.
ആഴത്തിലുള്ള ശ്വസന രീതിയോടൊപ്പം ലളിതവും ശാന്തവുമായ ഒരു ജീവിതം നയിക്കുവാന്‍ ധ്യാനനിഷ്ഠാ പരിശീലനം ഉത്തമമാണെന്ന് വിദഗ്ദ്ധര്‍ അഭിപ്രായപ്പെടുന്നു. ഒരാളുടെ ചിന്ത തന്നെയാണ് അയാളുടെ മനസ്സും ശരീരവും. ചിന്തകള്‍ ഒരാളുടെ ശരീരത്തിനുള്ളില്‍ അനേകം പ്രതിപ്രവര്‍ത്തനങ്ങളുടെ ശൃംഖലയെ സൃഷ്ടിക്കുന്നു. ദൈനംദിന ജീവിതത്തില്‍ ദുഷ്ചിന്തകളുടെ എണ്ണം കുറയ്ക്കുവാനും സദ്ചിന്തകള്‍ മനസ്സില്‍ ഉടലെടുക്കുവാനും, അവ കൂടുതല്‍ സമയം നിലനിര്‍ത്തുവാനും ധ്യാനം നമ്മെ സഹായിക്കും. ദിവസവും നടക്കാനായി പോകുക, ഉല്ലാസകരമായ കളികളില്‍ ഏര്‍പ്പെടുക, സംഗീതം കേള്‍ക്കുക, പ്രചോദനാത്മകമായ കവിതകള്‍ അല്ലെങ്കില്‍ ഗദ്യം വായിക്കുക, പൂന്തോട്ടപരിപാലനത്തിനായി സമയം കണ്ടെത്തുക, ആന്തരിക നിശബ്ദത ശീലിക്കുക എന്നിവയെല്ലാം ധ്യാനത്തിന്റെ വിവിധ രൂപങ്ങളാണ്.
ആഴത്തിലുള്ള ശ്വസനം സമ്മര്‍ദ്ദപ്രതികരണത്തെ എങ്ങനെ ബാധിക്കുന്നു എന്നു പരിശോധിക്കാം. ഈ ശ്വസനരീതി വിട്ടുമാറാത്ത വേദനയോടുള്ള നമ്മുടെ പ്രതികരണത്തില്‍ തന്നെ മാറ്റം വരുത്തും. ഇത് സമ്മര്‍ദ്ദത്തിന്റെ ആഴവും വ്യാപ്തിയും തിരിച്ചറിയുവാനും അംഗീകാരിക്കാനുമുളള ഉള്‍ക്കാഴ്ച നമ്മില്‍ വര്‍ദ്ധിക്കും. ഇത് വേദനയുടെ സമയത്ത് നമ്മുടെ നാഡീവ്യവസ്ഥയുടെ സമ്മര്‍ദ്ദപ്രതികരണത്തെ പ്രതിരോധിക്കുവാന്‍ പാരസിംപതിറ്റിക് നാഡീവ്യവസ്ഥയെ കൂടുതല്‍ സജീവമാക്കും. വിട്ടുമാറാത്ത വേദന നമ്മുടെ അമിതമായി ക്ഷോഭിക്കുന്ന അനുഭാവമുള്ള നാഡീവ്യവസ്ഥയുടെ പ്രതികരണമാണെന്ന് ചില വിദഗ്ദ്ധര്‍ വിശ്വസിക്കുന്നു. അതിനാല്‍, പാരസിംപതിറ്റിക് നാഡീവ്യവസ്ഥയെ സജീവമാക്കുന്നതിലൂടെ ഈ പ്രതികരണത്തെ സംവേദനഹരിക്കാന്‍ സഹായിക്കുമെന്ന് പഠനങ്ങള്‍ തെളിയിച്ചിട്ടുണ്ട്. സമ്മര്‍ദ്ദപ്രതികരണമുളളവര്‍ ആഴത്തിലുള്ള ശ്വസനം പരിശീലിക്കുക വഴി അവരുടെ ഓര്‍മ്മശക്തി വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കുവാന്‍ കഴിയുമെന്നും സ്ഥിരികരിച്ചു കഴിഞ്ഞു.
എങ്ങനെയാണ് ആഴത്തിലുള്ള ശ്വസനം അഭ്യസിക്കുക? ശ്വസന പ്രവര്‍ത്തനം യാന്ത്രികമാണെന്ന് നമുക്കറിയാം. അതുകൊണ്ട് ഓരോ ശ്വസനവും ബോധപൂര്‍വ്വമായിരിക്കുവാന്‍ ശ്രദ്ധിക്കണം. ശ്വസത്തോടൊപ്പം ശ്വസനാളത്തിലേക്ക് നമ്മുടെ ശ്രദ്ധ ആകര്‍ഷിക്കുമ്പോള്‍ മാത്രമേ ആഴത്തിലുള്ള ശ്വസനത്തിന്റെ സാങ്കേതികത പ്രവര്‍ത്തിക്കൂ. ഇതിനെ ശ്വസനാവബോധപരിശീലനം എന്നു വിളിക്കാം. വേദനയെക്കുറിച്ചുളള നമ്മുടെ ചിന്തകളെ മനസ്സില്‍ നിന്നും മാറ്റാന്‍ ശ്വാസത്തിന്റെ താളത്തിലും ശ്രദ്ധിക്കുക. രണ്ടാമതായി, ആഴത്തില്‍ ശ്വസിക്കുന്നതുകൊണ്ട് പ്രാണവായുവിന്റെ അളവു നമ്മുടെ കോശങ്ങളിലും തലച്ചോറിലും കൂടുകയും, ശരീരത്തിന്, പ്രത്യേകിച്ചും മസ്തിഷ്‌ക്കത്തിന് വിശ്രമിക്കാന്‍ കഴിയുകയും ചെയ്യും. നമ്മുടെ ശ്വാസോച്ഛ്വാസത്തിന്റെ ദൈര്‍ഘ്യം വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കുന്നതിലൂടെ, സമ്മര്‍ദ്ദപ്രതികരണത്തെ നേരിടുന്ന പാരസിംപതിറ്റിക് സംവിധാനം നമുക്ക് സജീവമാക്കാം. മൂന്നാമതായി, സാവധാനത്തിലും ആഴത്തിലുള്ള ശ്വാസനം വഴി നമുക്ക് ശ്വസനനിരക്ക് കുറയ്ക്കുവാനും, വേദനയെക്കുറിച്ചുളള ഭയം കൂടുതല്‍ ലഘുകരിക്കുവാനും കഴിയും. നാലാമതായി, മാനസിക ദൃശ്യവല്‍ക്കരണമാണ്. നമുക്ക് ഇഷ്ടമുള്ളതും മനസ്സിന് സുഖം പകരുന്നതുമായ സ്ഥലങ്ങളോ, സന്ദര്‍ഭങ്ങളോ മനസ്സില്‍ കാണുക. നമ്മുടെ ശ്വാസോച്ഛ്വാസവുമായി ബന്ധിപ്പിച്ച് കുറച്ചു സമയം ഇങ്ങനെ ചെലവഴിക്കുന്നത് സമ്മര്‍ദ്ദപ്രതികരണവും വേദന കേന്ദ്രീകൃതചിന്തകളും കുറയ്ക്കുന്നതിന് ഫലപ്രദമാണ്.